Spojrzenie wstecz

Rozmowy

Myślę do przodu

Czy możemy porozmawiać o przemijaniu?
No niech pani pyta, jak to panią interesuje… pani jest jakby
moja praprawnuczka.
No nie, ja mam dorosłe dzieci.
Niemożliwe! Ale mnie pani nabrała!
To miłe, że Pani się śmieje! Czy o czymś Pani myśli dziś zupełnie
inaczej niż wtedy, gdy Pani była młoda?
Proszę pani. Wojna zmieniła wszystko. Zaczęłam inaczej widzieć
życie.
Wie pani, ja bardzo dużo czytałam, od dziecka, po prostu bez
czytania nie mogłam żyć. I po wojnie wzięłam do ręki jedną
z tych moich ulubionych książek, żeby sobie coś przypomnieć –
to było Colas Breugnon Rollanda – i ja to rzuciłam, bo to już było
dla mnie zupełnie nieciekawe. Okazało się, że to mnie w ogóle
nie interesuje!
Wojna była wstrząsem.
Wszystko przewartościowała.
Wszystko! Ja pani mówię o książkach, ale zmieniło się wszystko.
Sens życia. Doceniłam jego wartość. Ale strasznie mi siadło
zdrowie po tym. Miałam takie stany apatyczne. To była reakcja
na to, że mi się ciągle wszystko przypominało… Siedziałam i nic
mi się nie chciało.
Takie odrętwienie.
Ja do dziś pamiętam ten transport, jak nas po powstaniu wyrzucali
z Warszawy. Jechaliśmy w takich lorach i było tyle ludzi,
że trzeba było prawie cały czas stać. Trzydzieści sześć godzin.
Pamiętam, że było mi zimno, był już październik. Nie będę tego
opowiadać, bo to są okropne historie.
Nie musi Pani opowiadać…
Ja całe trzydzieści sześć godzin trzymałam na rękach Marysię,
która strasznie kasłała, bo była okropnie zaziębiona. Jakiś
człowiek siedział w kucki i powiedział, żebym mu siadła
z tym dzieckiem na kolanach. Mówię mu, że on tak długo nie
wytrzyma, a on na to: niech się pani nie martwi, to są protezy.
On potem
wyskoczył z tego wagonu. A później usłyszeliśmy
strzały.
Pamiętam też wszy. Wszędzie. (milczenie)
To wszystko jest bardzo żywe w Pani pamięci.
Tego się nigdy nie zapomni, do śmierci. Ani wojny, ani tych
bomb, ani trupów. Tych strasznych rzeczy się nie zapomina.
Sześćdziesiąt trzy dni spało się na podłodze. Nie przebierałam
się, nie myłam, nie było gdzie. Nie chcę o tym opowiadać, bo mi
to szkodzi, źle się potem czuję.
Ja nie chcę dopytywać, tylko się zastanawiam, jak z pamięcią o takich
rzeczach można dalej żyć?
Można, można cudownie! Ja mam tyle radości w sobie!
No właśnie, jak Pani to robi?
Odkładam, nie myślę. Choć sama pani widzi, czasami to wraca,
i wtedy pamiętam wszystko, każdy szczegół. To są takie obrazy
malarskie. O jednym pani opowiem.
Chce Pani?
W czasie okupacji, to był czterdziesty drugi rok, tak się złożyło,
że udało nam się do Mszany Dolnej pojechać, bo tam mieliśmy
przyjaciół, na wakacje. Jednego dnia coś potrzebowałam załatwić
w magistracie i kiedy schodziłam po schodach, zobaczyłam
na półpiętrze otwarte okno z widokiem na przepiękny ogród.
Stanęłam w zachwycie. Był sierpień, jabłonie w tych cudownych
jabłkach, ogród w kwiatach, lilie, wszystko miało takie piękne
kolory w słońcu, cudowny obraz. Ale zauważyłam, że część lilii
jest połamanych i że one są żółte. I kiedy się przyjrzałam, zobaczyłam,
że w niektórych miejscach są chmury much. I wtedy
zobaczyłam kałuże, cztery ogromne kałuże krwi.
Ja tych barw, tego obrazu nigdy nie zapomnę. Okazało się, że
tam zamordowano dziewięć Żydówek, Niemcy je zamordowali.
I proszę sobie wyobrazić, jak oni je mordowali, że pozostały cztery
kałuże, ogromne kałuże krwi… (milknie, patrzymy na siebie)
Ja mam doskonałą pamięć wzrokową i wszystko mam zanotowane,
co się wydarzyło.
Bardzo poruszający obraz.
Tak… Ja miałam życie bardzo różnorodne i bogate. I wie pani,
jaka korzyść z tego? Mam ogromny materiał do swojej pracy zawodowej.
Właściwie nic nie jest mi obce.
Brzmi pięknie, ale i przerażająco.
To są straszne historie, ale w tych strasznych czasach zdarzało
nam się też śmiać… Pamiętam podwórze na Poznańskiej, pod 11.
Tam była studnia i długa kolejka po wodę. Na tym podwórzu były
też groby. To się siadało na takim grobie i opowiadało dowcipy.
Żeby sobie skrócić czekanie. Wie pani, to były czasy pełne makabry,
ale myśmy byli młodzi. Musieliśmy się śmiać… Śmierć z początku
nas szokowała, a potem przywykliśmy. Bo była wszędzie
dookoła. Ale niech się pani nie boi, ja mam też wiele pięknych
wspomnień. Miałam cudowne dzieciństwo, jak z bajki, i ono
najsilniej we mnie siedzi.
Jak Pani o tym zaczyna mówić, to się Pani oczy śmieją.
Wie pani, dlaczego to dzieciństwo było takie zaczarowane?
To było za I wojny. Galicja, góry na granicy Słowacji: Piwniczna
Zdrój i Kosarzyska. Dzika wieś, tam żyli jak za Piasta. Nikt nie
znał liter, nie pisali, nie czytali. Zamiast lekarza – znachorka.
Nie mieliście prądu, prawda?
No nie, i z naftą też był kłopot. Prawie po ciemku siedzieliśmy,
były takie małe lampki naftowe. Ja się tam urodziłam, tam
się chowałam. Rodzice byli nauczycielami. Zanim wybudowano
piękną, drewnianą szkołę (jak miałam pięć lat, w dwudziestym
roku), uczyli w ciemnej izbie: parę ławek na klepisku, na
ścianie tablica. Dzieci nie miały zeszytów, tylko tabliczkę i rysik.
Mama uczyła je liter.
Dzieciństwo było zaczarowane. Absolutnie! Miałam nieustanny
kontakt z naturą. W domu jadłam i spałam, poza tym byłam
na dworze. I cały czas z dziećmi – przy krowach, w lesie, nad
potokiem. Mnóstwo było zajęć, mnóstwo rozrywek szalonych,
dzikich zabaw… Mówiłam gwarą, do dziś ją pamiętam.
Wierzyło się w różne rzeczy. Był wodnik w potoku – nie weszłabym
do tej wody, bo bym się bała, że on mnie wciągnie. Był
rycerz na czarnym koniu, co to o północy łańcuchami dzwonił
koło folusza. Mnóstwo było strachów, dziwów różnych… Widziałam,
jak odczyniali uroki; jak kogoś głowa bolała, to asystowałam
przy odczynianiu. Sama wędrowałam po lesie. Moją
największą rozrywką było łapanie zaskrońców. Nie zabijałam
ich, ale złapać je to nie jest taka łatwa sprawa. Nauczyłam się
tego od kota, bo obserwowałam, jak on łapie myszy.
Siedzi przy dziurze przyczajony?
Nie, troszkę dalej i w ogóle się nie interesuje. Obojętny. Jak
mysz wyjdzie, też jest z początku obojętny, dopiero jak ją ma na
jeden skok, to wtedy. I tak robiłam z zaskrońcami. Nie będę pani
opowiadać, bo pani nie będzie łapać myszy, ale jak pani chce,
mogę panią nauczyć.
Wie pani, w tym dzieciństwie były też trudne chwile. Ojciec
umarł, jak miałam dziewięć lat. Ukochany brat zginął w 1939 roku,
był w kawalerii. Moje życie nie jest usłane samymi różami, dużo
się nacierpiałam.
Mówią, że cierpienie wzbogaca…
Nie, ono niszczy. Wie pani, jak ojciec umarł, to mama przeniosła
się do Nowego Sącza, bo trzeba było dzieci kształcić. I to
zetknięcie z miastem było okropne. Przede wszystkim musiałam
chodzić w butach na co dzień, a na wsi chodziło się boso.
Na dworze od kwietnia do listopada, a w domu cały rok. Buty
wkładało się do kościoła. Jak potem, już jako dorosła, poszłam
ze znajomymi na Turbacz, to zdjęłam buty i dalej szłam boso.
Skąd te chochliki u Pani w oczach?
Bo się cieszę wszystkim. Mam dziewięćdziesiąt siedem lat, ale
myślę do przodu: robię plany, pracuję, gram w teatrze…
A co jest w aktorstwie takiego fantastycznego?
To jest jak bakteria, którą się człowiek zaraża!
To jest Pani chora na teatr?
Tak jest w każdym artystycznym zawodzie. Samo tworzenie
czegoś, czego przed chwilą jeszcze nie było, jest fascynujące.
Zbudować rolę od samego początku. Choć potem samo granie,
wychodzenie wieczór w wieczór na scenę bywa męczące. Wie
pani, z nami, aktorami, jest taki kłopot, że jak nie gramy, to się
martwimy, ale jak za dużo gramy, to też nie jest lekko. To jest
duży wysiłek, fizyczny i psychiczny. Ja jestem po spektaklu zmęczona.
Trzeba, grając, o wszystkim pamiętać – o tekście, o partnerze,
o widowni. Czasem partner się zgubi albo ja się zgubię,
a on mnie ratuje… To wymaga ogromnej koncentracji. Jak u kierowcy,
który musi widzieć, co dzieje się z przodu, z tyłu i z boku…
A jeszcze trzeba pamiętać tekst i być tą postacią. I nie można pomyśleć
o niczym prywatnym! Jak pomyślę o czymś prywatnie,
to już nie ma postaci. Znika. Bo ja z niej wychodzę.
Kiedy gram, to jakbym nałożyła inną sukienkę. Inaczej chodzę.
Wchodzę w innego człowieka. A przy tym jestem świadoma,
że jestem na scenie.
Skoro to jest takie wyczerpujące, to skąd ta radość?
Z tworzenia postaci. I bycia nią. Grania. Ja mogę grać w kilku
sztukach naraz i to mi się nie plącze. Mnie strasznie cieszy to, że
pracuję. Uważam, że praca jest błogosławieństwem, a emerytura
dobra jest chyba dla tych, którzy nie lubili swojego zawodu.
Żeby być szczęśliwym, trzeba wybrać zawód, który się kocha.
I teraz mam ogromne szczęście, bo gram u Grzegorza Jarzyny!
Mało tego, ja jestem u niego na etacie, czy pani uwierzy?
Poprosił mnie na etat. Jak miałam siedemdziesiąt lat, poszłam
na emeryturę, nie chciałam już dłużej pracować w Dramatycznym.
A teraz gram w Narodowym, gram u Grzegorza. Uwielbiam
to.
Pani nic nie mówi o smutku, tym smutku związanym z przemijaniem,
upływem czasu.
Najtrudniejsze dla kobiety jest, jak kończy trzydzieści lat. To
jest najgorsze. Bo ona wtedy wie, że opuszcza młodość. Tak było
ze mną. A potem to już była zabawa! Pięćdziesiąt, siedemdziesiąt,
dziewięćdziesiąt!
Niczego nie brakuje?
Nie, nie, mnie to bawi. A najbardziej by mnie bawiło, żeby
skończyć sto lat.
To już niedługo!
No, to jeszcze trzy lata. Nie wiem, czy się uda, bo jednak człowiek
jest coraz słabszy…
(...)