Żydowska wojna i Zwycięstwo

OD AUTORA

„Żydowska wojna”, napisana i wydana w 1965 roku, stała się natychmiast przedmiotem kontrowersji, ponieważ nie była zgodna z ówczesnym przepisem na przedstawianie okupacji i żydowskiej tragedii. Przez pół roku cenzura wstrzymywała recenzje. Książkę uratował Jarosław Iwaszkiewicz, najbardziej wpływowy pisarz tamtych lat, który 1 maja 1966 roku poświęcił jej swoją stałą kolumnę w „Życiu Warszawy” (”Rozmowy o książkach”). Wśród walorów utworu Iwaszkiewicz wymienił „tysiące przemilczeń i niedomówień”. Autocenzura, która niewątpliwie była jedną z przyczyn tych niedomówień, skłoniła mnie również do zastosowania w tej autobiograficznej opowieści pewnych elementów fikcji literackiej, włącznie ze zmianą niektórych imion, nazwisk i nazw miejscowości. W obecnym wydaniu większość tych zabiegów została usunięta.

„Zwycięstwo”, które napisałem już jako uchodźca w 1968 roku w Kalifornii, jest dalszym ciągiem „Żydowskiej wojny”. Ukazało się ono w styczniu 1969 roku nakładem Instytutu Literackiego Jerzego Giedroycia i kilkakrotnie w prasie podziemnej lat osiemdziesiątych, a w 1990 roku w poznańskim wydawnictwie dominikanów „W drodze”. Pisząc je jako niezależną, autonomiczną opowieść, musiałem dla wyjaśnienia sytuacji przywoływać pewne wydarzenia z Żydowskiej wojny. W obecnym łącznym wydaniu usunąłem je jako zbędne. „Zwycięstwo” — które jest częścią drugą pięciotomowego cyklu na temat polsko-żydowskiego losu — zaczyna się od wyzwolenia, czyli tam, gdzie opowieści o Zagładzie się kończą. Wyzwolenie jest tu bowiem ukazane nie jako koniec, ale dalszy ciąg cierpień ludzi ocalonych od śmierci, ale nie od straszliwych strat, i pozostawionych w ciężkim stresie posttraumatycznym nie tylko bez pomocy, ale nawet troski.