Za jeden wiersz

Cztery lata w chińskim więzieniu

Pisałem tę książkę trzy razy ze względu na przeszkody piętrzone nieustająco przez chińską służbę bezpieczeństwa.

Zacząłem od zapisków na rewersach kopert i skrawkach papieru szmuglowanych przez rodzinę do więzienia, gdzie w latach 1990–1994 odsiadywałem czteroletni wyrok za to, że napisałem i kolportowałem wiersz, w którym potępiłem niesławne krwawe stłumienie przez władze państwowe prodemokratycznego zrywu studentów na placu Tian’anmen w 1989 roku.

Nawet gdy już wyszedłem na wolność, policja kontrolowała mnie i nękała. 10 października 1995 roku urządzono nalot na moje mieszkanie w Chengdu, w prowincji Syczuan, i skonfiskowano rękopis. W ramach kary za to, co określono „szkalowaniem państwowego systemu penitencjarnego” w moich utworach, zarządzono dwadzieścia dni aresztu domowego.

Zacząłem pracować nad książką zupełnie od zera. Trzy lata zajęło mi stworzenie nowej wersji. W 2001 roku ona także została skonfiskowana, wraz z pozostałymi moimi niepublikowanymi utworami. Tym razem policja przejęła również mój komputer.

Pisarze lubią przechwalać się swoimi dziełami, by zapewnić sobie miejsce w historii literatury. Ja niestety utraciłem wiele namacalnych owoców swojej wieloletniej pracy. Stałem się autorem, który pisze dla rozrywki policji. Większość moich wspomnień – teksty o moim życiu i wiersze, w których tworzenie wkładałem tyle wysiłku – leży gdzieś w sejfie Biura Bezpieczeństwa Publicznego. Na czarny humor zakrawa fakt, że policja wczytywała się w moje utwory uważniej niż nawet najdokładniejsi redaktorzy. Chińscy policjanci mają niesłychaną pamięć. Kierownik miejscowej filii Biura Bezpieczeństwa Publicznego nauczył się na pamięć wielu moich wierszy i umiał odkryć w nich myśli bardziej złożone niż te, które towarzyszyły mi podczas pisania. Tak więc w pewnym sensie to, co pisałem, trafiło do serc i umysłów przynajmniej jednej wdzięcznej grupy odbiorców.

Policji właściwie nigdy nie było dość moich nowych utworów. Po każdym nalocie drążyłem więc nowe kryjówki, jak szczur, chowałem rękopisy w całym mieście, w coraz trudniej dostępnych szparach, u rodziny i przyjaciół. Te próby ukrycia własnej twórczości kojarzą mi się z noblistą Aleksandrem Sołżenicynem. Jego rękopis Archipelagu Gułag, jak wiadomo, usiłowało przechwycić KGB. Jedynym pewnym sposobem na to, by utwór nie przepadł, była publikacja.

Na początku 2011 roku, gdy wreszcie udało mi się po kryjomu wywieźć moją książkę z Chin i ustalić daty wydania na Tajwanie i w Niemczech, znów napotkałem opór ze strony chińskich władz. Moi policyjni opiekunowie, w szczytowym okresie Arabskiej Wiosny stacjonujący niekiedy pod moim domem, zaprosili mnie „na herbatę”. W pobliskiej herbaciarni podsunęli mi do podpisu umowę, w której wycofuję się z publikacji. „Pańskie wspomnienia kalają reputację naszego kraju i szkodzą naszym interesom narodowym – powiedział policjant, który przeczytał skonfiskowany rękopis. – Dlaczego nie może pan pisać książek o miłości, które nikomu by nie wadziły? Wydalibyśmy je tutaj i byłby pan bogaty” – dodał rzeczowo.

Gdy uprzejmie odmówiłem, policjant mnie ostrzegł: jeżeli nie będę posłuszny, to albo wniosą przeciwko mnie oskarżenie, albo sprawią, że „na pewien czas zniknę”, jak zdarzyło się w wypadku innych pisarzy i artystów, Ai Weiweia czy Ran Yunfeia.

Nie podpisałem tej umowy – postanowiłem wyjechać z kraju. Dzięki pomocy odważnych przyjaciół przedostałem się przez granicę do Wietnamu i bezpiecznie dotarłem do Niemiec, zdążając na spotkanie promocyjne z okazji wydania niniejszej kroniki mojego życia, która powstawała aż dwadzieścia lat.

Władze w Chinach nadal usiłują wymazać ze zbiorowej pamięci narodu wspomnienia niewygodnych zdarzeń bądź wypaczyć ich obraz dla własnych celów politycznych, które obejmują całokształt życia w państwie. Lecz z pamięci jednostki, człowieka, w którego psychice głęboko zapisuje się każde przeżycie, a opresja pozostawia trwałe blizny, niczego nie da się wymazać.