Wszystkie me daremne żale

Elfrieda nie udziela wywiadów. Jeden raz zgodziła się, żebym zrobiła z nią wywiad do mojej obciachowej szkolnej gazetki i tyle. Miałam wtedy jedenaście lat, ona zaś znowu wyjeżdżała z domu, tym razem na dobre. Miała lecieć do Norwegii na recital, a potem uczyć się pod okiem staruszka, którego nazywała Czarodziejem z Oslo. Elf miała siedemnaście lat. Szkołę średnią ukończyła wcześniej, na Boże Narodzenie. Otrzymała wyróżnienia ze wszystkich przedmiotów oraz sześć stypendiów umożliwiających jej studia pianistyczne, a także nagrodę gubernatora generalnego Kanady za najlepsze wyniki w nauce, co u członków starszyzny wywołało zapewne napad wściekłości i strachu. Któregoś dnia przy obiedzie, kilka tygodni przed planowanym wyjazdem, Elf wspomniała mimochodem, że skoro już będzie w Europie, równie dobrze może wybrać się do Rosji, żeby zbadać swoje korzenie, na co ojciec niemal przestał oddychać. Wykluczone! wykrzyknął. Tak, mogę, zaprotestowała Elf. Dlaczego nie?

Moi dziadkowie pochodzili z małej menonickiej wioski na Syberii, którą opuścili w 1917, roku bolszewickiej rewolucji. Na tamtych skąpanych w krwi ziemiach spotkały ich straszliwe rzeczy. Wystarczyło więc najdrobniejsze napomknienie o Rosji lub choćby wzmianka o czymś rosyjskim, a rodzice od razu zaczynali wymachiwać nerwowo rękami.

Plautdietsch był językiem wstydu. Menonici nauczyli się w milczeniu znosić swoje cierpienie. Dziadkowie mojego ojca zostali zamordowani na polu obok należącej do nich stodoły, ale ich syn, ojciec mojego ojca, ocalał dzięki temu, że zagrzebał się w stercie gnoju. Kilka dni później wsadzono go do bydlęcego wagonu i wraz z tysiącami innych menonitów wywieziono do Moskwy, a stamtąd wysłano ich do Kanady. Kiedy urodziła się Elf, dziadek powiedział moim rodzicom: jeśli chcecie, żeby wasze dzieci przeżyły, nie uczcie ich mówić w plautdietsch. Kiedy matka poszła na studia psychologiczne, żeby zostać terapeutką, dowiedziała się, że cierpienie, nawet jeśli doszło do niego dawno temu, może być przekazywane z jednego pokolenia na kolejne i kolejne, zupełnie jak gibkość ciała, wdzięk albo dysleksja. Mój dziadek miał wielkie zielone oczy i wciąż rozgrywały się przed nimi niewyraźne sceny masakry, cały czas stały przed nimi obrazy krwi na śniegu, nawet kiedy się uśmiechał.

Absurdy i kłamstwa, Yoli, powiedziała moja matka. Najgorsze, co możesz zrobić w życiu, to znęcać się nad słabszymi.

Wywiad z Elf przeprowadziłam w samochodzie w drodze na lotnisko w Winnipeg. Nasi rodzice jak zwykle siedzieli z przodu, ojciec prowadził, a Elf i ja jechałyśmy z tyłu. Już nigdy tutaj nie wrócisz, prawda? szepnęłam do niej. Odparła, że to najgłupsza rzecz, jaką w życiu słyszała. Patrzyłyśmy na pokryte śniegiem pola. Elf miała na sobie swoją białą skórzaną opaskę na szyję z niebieskim koralikiem i wojskową kurtkę. Jechaliśmy po oblodzonej drodze.

Czy to pytanie do twojego wywiadu? spytała. Tak, przytaknęłam.

Yoli, powiedziała, powinnaś przygotować inne pytania.

No dobra, co takiego fajnego jest w grze na fortepianie?

Elf odparła, że najważniejszą rzeczą jest wprowadzenie do gry delikatności, i to najlepiej natychmiast albo przynajmniej blisko początku utworu, wystarczy odrobina, szept, ale szept głęboki, ponieważ napięcie będzie się wzmagać, emocje i dramaturgia nasilą się – notowałam wszystko tak szybko, jak potrafiłam – i w miarę jak muzyka będzie narastać, publiczność może przypomnieć sobie tę wcześniejszą chwilę delikatności, a to wspomnienie sprawi, że zatęskni za powrotem do dzieciństwa, bezpieczeństwa i czystej miłości, wtedy zaś grający może przejść dalej i włożyć w każdą nutę całą gwałtowność i udrękę życia, a muzyka będzie się wzmagać i wzmagać, by dojść do punktu, w którym trzeba podjąć ważną decyzję: albo wrócić do delikatności, choćby na chwilę, przelotnie, albo grać dalej ze szczerością, gwałtownością, cierpieniem i tragizmem, aż do samego końca.

W porządku, stwierdziłam, to powinno wystarczyć. Dzięki za odpowiedź na moje pytanie, świrusko.

Oba rozwiązania są dobre, dodała Elf. Wszystko zależy od tego, w jakim stanie chcesz zostawić słuchaczy, czy mają się poczuć szczęśliwi i zadowoleni, na powrót niewinni niczym dzieci, czy może wzburzeni i niespokojni, spragnieni czegoś, co ledwo znają. Oba są w porządku.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.