Nowy Uzbekistan

Dźwięki zmian

                     Techno nie powstało po to, by być muzyką taneczną,   
                      powstało jako deklaracja futurystyczna.
                                                                                              Jeff Mills

            Echo pustyni Aral-kum niesie bit daleko poza zasięg wzroku. Szczególnie że ciemność niewiele pozwala zobaczyć. Pustynia staje się bitem, a bit pustynią. W promieniu kilometra wszystko jest bitem. Bitem są ludzie i  wódka spożywana w  zbyt dużych ilościach, spuszczana do gardeł duszkiem. Ale to qaratau wyrabiany w  Karakałpacji, po którym, jak twierdzą miejscowi, nie ma się kaca. Tłumy tańczą pod sceną przywiezioną, tak jak światła i dźwięk, specjalnie na tę okazję. Moʻynoq, miasteczko w autonomicznej Republice Karakałpacji, tysiąc pięćset kilometrów na zachód od Taszkentu, nigdy nie widział takiego sprzętu. Młode pokolenie rosyjskojęzycznych, ubrane po europejsku, wygląda trochę jak przeszczep z Berlina lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Wiją się, piją i cieszą bitem, a z nimi, nieco ostrożnie, niezdarnie, podrygują Karakałpacy, dla których ten dzień jest okazją, by poznać przybyszów z daleka – Taszkentu czy Europy. Rzeczywistość i jednych, i drugich jest dla nich równie odległa.
            Taszkentczycy z zaciekawieniem obserwują miejscowych i wymieniają uprzejmości przy wódce i płowie[1] – tradycyjnej potrawie z ryżu z dodatkiem mięsa i warzyw, która łączy wszystkich Azjatów z tej części kontynentu bez względu na wiek, klasę i narodowość. Czasem trudno się porozumieć, bo wielu obecnych nie mówi w żadnym wspólnym języku, choć pochodzą z jednego kraju. Językiem urzędowym w Uzbekistanie jest wprawdzie uzbecki, ale Taszkent po upadku Związku Radzieckiego w dużej mierze pozostał miastem rosyjskojęzycznym i właśnie po rosyjsku mówi większość przybyłych na rave. W Moʻynoqu króluje karakałpacki, któremu bliżej do kazachskiego niż uzbeckiego. Niepodległy Uzbekistan powstał ponad trzydzieści lat temu, ale kwestie językowe do tej pory pozostały nierozwiązane.
            Kuso ubrana brunetka z brokatem na twarzy pędzi w podskokach przez pustynię. Miejscowi patrzą z  zaciekawieniem, inni się śmieją, jakaś obca para biegnie, by okryć ją kurtką. Wieczory na pustyni są bowiem zdradliwe i łatwo można się przeziębić. W miasteczku namiotowym grupa z Taszkentu wywiesiła piracką flagę z trupią czaszką. Policja kilkakrotnie będzie ją ściągać jako nielegalny symbol satanistyczny.
            Przy latarni morskiej, choć wody tu już dawno nie ma, tłoczą się ludzie. Jest wrzesień 2018 roku i w Moʻynoqu odbywa się festiwal Stichija, co po rosyjsku oznacza „żywioł”. To pierwszy plenerowy rave w historii Uzbekistanu. Jeszcze do niedawna Moʻynoqu nikt nie odwiedzał. Ludzie oglądają wysuszone dno Jeziora Aralskiego, które jednak lepiej nazywać morzem, bo było słone i  wielkie. Teraz twardą, popękaną skorupę ziemi pokrywają wraki kutrów rybackich i wysuszone saksauły, jedne z niewielu roślin, które Gdy odeszło „morze”, odeszły też ryby. Z rybami odeszły zaś praca i dobrobyt, a potem część mieszkańców.
            Techno jest lustrem: reprezentacją destrukcji, zniszczonej, suchej ziemi, jej chorej jałowości. Historia była prosta. Sowieci zapragnęli zmienić pustynie Kazachstanu, Uzbekistanu i Turkmenistanu w plantacje bawełny. Wodami Syr-darii i Amu-darii, rzek, które zasilały Jezioro Aralskie, zaczęto irygować pola, co zabiło jezioro, bo bawełna dużo pije. Niektórzy mówią, że to nie do końca sprawka człowieka, że morze w przeszłości również odchodziło. Większość naukowców wini jednak ZSRR i aroganckie eksperymenty na naturze.
            Gdy odeszło „morze”, odeszły też ryby. Z rybami odeszły zaś praca i dobrobyt, a potem część mieszkańców. Moʻynoq, dotychczas wielokulturowy ważny sowiecki port, okrył się pustynną pustką. No i tym pyłem z chemikaliami i nawozami, które potrzebne były bawełnie, by rosła na chwałę imperium. Mieszkańcy zaczęli chorować, głównie na płuca. Woda zniknęła – ta, która została, nie nadawała się do niczego. O Moʻynoqu zapomniano, bo jako część Republiki Karakałpacji zamieszkanej przez Karakałpaków był dla Taszkentu ciałem obcym. Rozpoczął się okres bezrobocia i wygasania życia.
            Aż w końcu przyszło techno, które w zniszczonym Moʻynoqu zobaczyło siebie. Wtedy też pojawiła się nadzieja. Raczej przesadzone statystyki policyjne wskazują, że festiwal Stichija co roku odwiedza nawet do sześciu tysięcy osób. W większości to mieszkańcy Karakałpacji, którzy nie do końca doceniają surowe piękno tej muzyki. Doceniają za to turystów i inwestycje, które zaczęły pojawiać się po przejęciu władzy przez Shavkata Mirziyoyeva. I to, że w ich Moʻynoqu, miasteczku na końcu świata, wreszcie coś się dzieje. Reszta to taszkenccy imprezowicze, zagraniczni turyści i miłośnicy techno, dla których Stichija stanowi wyraźny powiew wolności. Poznali się w 2018 roku na pierwszym festiwalu. Dziś to pokaźna społeczność miłośników muzyki elektronicznej, artystów i imprezowiczów znudzonych konserwatyzmem kraju. Stichija jest w sumie wyjazdową imprezą integracyjną dla taszkentczyków, na którą czekają cały rok, odliczając dni do następnej edycji festiwalu – mekki techno Uzbekistanu.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.