Mołdawia

Państwo niekonieczne

Emigracja, która pozwala ogromnej rzeszy Mołdawian na normalne życie, stopniowo – do spółki z fatalną demografią – zaciska pętlę na krajowym systemie emerytalnym. Sytuacja już jest nie najlepsza. Na jednego mołdawskiego emeryta składa się dziś mniej niż dwóch pracujących. Ale perspektywy są jeszcze bardziej ponure. Między­narodowy Fundusz Walutowy udowadnia, że do 2030 roku udział osób zdolnych do pracy będzie co roku zmniejszał się o jeden procent. W 2050 już nie co szósty – jak dziś – ale co trzeci mieszkaniec Mołdawii będzie miał powyżej sześćdziesięciu lat.

 – Zastanawiamy się, jak zwalczyć korupcję, jak zreformować kraj – opowiada Dumitru Alaiba, mołdawski aktywista społeczny z przeszłością w Banku Światowym. Ze swoimi sięgającymi ramion blond włosami i kilkudniowym zarostem ma aparycję rockmana-buntownika, choć zamiast grać, Dumitru woli raczej chodzić na koncerty. – Dyskutujemy o strategiach, próbujemy wyliczyć, ile czasu jeszcze potrzeba, by obecnie rządzący reżim oligarchiczny przeszedł do historii. I niektórzy mówią: „Ach, pięć–dziesięć lat i wszystko się zmieni, będzie lepiej”. Inni dodają, że to kwestia mentalności, która zmienia się wraz z pokoleniami. Przejdzie jedno–dwa i będzie dobrze. Ludzie będą inni, społeczeństwo będzie inne. Tyle że to ułuda. Ten kraj wymiera. My wymieramy. Jeśli nic się nie zmieni, to tu nie będzie już żadnego „innego” drugiego czy trzeciego pokolenia.

Opinia Dumitru nie jest odosobniona. Trudno nazwać ją też niepotrzebnie alarmistyczną. Wedle szacunków od 2017 do 2050 roku, a więc w ciągu trzydziestu trzech lat, populacja Mołdawii skurczy się o 44,16 procent. To niewyobrażalna liczba, ale zupełnie prawdopodobna, biorąc pod uwagę, że już dziś każdego dnia ten niewielki, niespełna trzymilionowy kraj opuszcza około 100–110 osób. Każdego dnia. To mniej więcej jedna osoba na piętnaście minut. I to wszystko dzieje się zaledwie kilkaset kilometrów od polskiej granicy. W Europie. W kraju, którego nie dotknął w ciągu ostatniego ćwierćwiecza żaden konflikt zbrojny ani kataklizm naturalny. Większość z tych, którzy wyjechali, do domu wraca już tylko w odwiedziny. Korzysta na tym jedynie Kiszyniów, gdzie właściciele knajp codziennie, bez względu na porę dnia, nie narzekają na brak klienteli. Nawet podczas rozmowy z Dumitru niełatwo było nam znaleźć spokojne miejsce w restauracji Uptown, położonej wbrew nazwie prawie kilometr od centrum, nieopodal głównego gmachu Uniwersytetu Mołdawskiego. Ale to może się niedługo zmienić. Restauracje się wyludnią, bo emigrantom nie będzie już kogo odwiedzać. Pracujący za granicą Mołdawianie, gdy tylko zabezpieczą swój byt i poczują się wystarczająco pewnie, zwykle ściągają do siebie rodziców, dzieci i dalszą rodzinę.

 – Dlatego też w ciągu ostatnich lat w rozmowach z mołdawskimi działaczami pozarządowymi, politykami i analitykami coraz częściej nie mówimy już o tym, jak rozwiązać podstawowe problemy tego kraju, ale czy w ogóle zdążymy je rozwiązać, zanim kraj ten straci większą część populacji – kontynuuje Dumitru. – Kluczowe pytanie nie brzmi już bowiem, jak chociażby po 2009 roku, w pierwszych latach rządów Sojuszu na rzecz Integracji Europejskiej, czy uda się wykształcić w Mołdawii zastępy zdeterminowanych, ambitnych ludzi chcących ten kraj zmieniać, ale czy w ogóle będzie kogo kształcić.

Już dziś to wydrenowane w znacznym stopniu z młodych, przedsiębiorczych i mających wolę walki ludzi społeczeństwo nie jest w stanie przeciwstawić się kleptokratycznym władzom. To zaś zachęca je do jeszcze większej bezczelności i odbiera im motywację do budowania choćby iluzji praworządności. W rezultacie polityczna rzeczywistość między Prutem i Dniestrem staje się coraz bardziej absurdalna. Ale cóż… Po co władze mają się silić na pozory, skoro w ostatnich latach w demonstracjach na placu Wielkiego Zgromadzenia Narodowego w Kiszyniowie (gdy w ogóle do nich dochodzi) biorą udział głównie emeryci. A grupa ta, niestety, z zasady nie wszczyna rewolucji.

 – Więc co będzie, jeśli nic się nie zmieni? – pytam, a Dumitru śmieje się kpiąco i wzdycha ze smutkiem.

 – Nie wiem, kto przyjdzie po nas na to puste miejsce. Rumuni tak naprawdę nie chcą przecież brać tego bałaganu sobie na głowę. Rosjanie też nie. Tym bardziej Ukraina. Ale cóż, może Syryjczycy, a może ktoś inny? Chętni na najżyźniejszy kraj w Europie się znajdą. I to oni będą musieli to wszystko poukładać.

Czy wobec tego można jeszcze coś zrobić, czy jest już za późno na odwrócenie tego trendu? Dumitru tylko wzrusza ramionami w niemym „nie wiem”. Jednocześnie w jego oczach nie widzę zbyt wiele nadziei na zmianę. Milczymy przez chwilę, wpatrując się w filiżanki, a ja przypominam sobie ostatnie słowa Mariny, biegłej sądowej, które stanowią swoistą odpowiedź na wiszące w powietrzu pytanie:

 – Nie, nie myślę o powrocie. Nie wiem, gdzie będę za pięć–dziesięć lat. Ale na pewno nie wrócę do Mołdawii. Nie wiem, co takiego musiałoby się stać w moim życiu, bym wróciła do tego kraju. Powiem ci, że nawet gdyby nagle w Mołdawii odkryto złoża ropy i stałaby się ona najbogatszym krajem na świecie, to i tak nie chciałabym wrócić. Dlaczego? Bo choć kraj by się zmienił, to mieszkający w nim ludzie pozostaliby tacy sami.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.