Minjan

Moje spotkania z ortodoksyjnymi Żydami

J.S. Margot

Minjan

Moje spotkania z ortodoksyjnymi Żydami

fragment

Wernisaż odnosi sukces.

Nie mam spójnych wspomnień z tamtego popołudnia – w pamięć zapadło mi jedynie kilka niełączących się ze sobą chwil. Tak to już bywa z imprezami: ten, kto znajduje się w centrum uwagi, czuje ekscytację i podenerwowanie, które nie sprzyjają koncentracji.

Jest piękny i słoneczny dzień, dokładnie taki jak w wielokrotnie powtarzanych prognozach Dana. Jest pan Schwarz.

– Przyjechałem do Antwerpii ze Stanów i ożeniłem się z mieszkanką tego miasta. Moja rodzina wywodzi się z Węgier, ale może pani już zdążyła to zauważyć. Żydzi o nazwiskach pochodzących od nazw kolorów niemal zawsze mają korzenie węgierskie. Grün. Weis. Braun. Roth[1].

Językiem ojczystym pana Schwarza jest jidysz. Mężczyzna ma schodzone ubranie: sprane czarne spodnie – za duże i za długie – i kurtkę o obszernych rękawach, które sięgają aż na dłonie. Spod koszuli wystają mu frędzle tałesu. Robi wrażenie nieporadnego, ale przeczy temu jego spojrzenie, wesołe i pełne ciekawości, prawie jak u dziecka.

Dociera do mnie, że pan Schwarz należy do grupki mężczyzn, którzy często stoją przed witryną Hoffy’s.

– Jestem maszgijachem.

Nie mam pojęcia, o czym mówi, i pewnie to po mnie widać. Jednocześnie dziwię się, że pan Schwarz zwraca się bezpośrednio do mnie. Nieraz widziałam w chasydzkich sklepach, jak sprzedawcy odwracają wzrok od kobiet. Niektórzy robią to dyskretnie, ukradkiem, inni wolą całkiem ich unikać. Ale nie pan Schwarz. On patrzy prosto na mnie.

– Maszgijach, czyli kontroler kaszrutu. Pracuję dla rabinatu – dodaje, zanim zdążę poprosić o objaśnienie. Mówi po angielsku i często wplata słowa z niemieckiego czy też jidysz.

Dopiero po chwili zaczynam rozumieć. Chodzi o to, że pan Schwarz jest sędzią na boisku kulinarnej koszerności – niezależnie od tego, czy kuchnia gra u siebie, czy na wyjeździe. Sprawdza, czy przestrzega się starodawnych zasad żywieniowych, pełnych rozmaitych tabu. Nie mam żadnych wątpliwości co do tego, czy poważnie traktuje swoje zadanie – Hoffy’s jest pod nadzorem rabinatu, który należy do najsurowszych. Jak wszystko, co chasydzkie.

Przyglądając się maszgijachowi, dochodzę do wniosku, że nikt nie może się równać ze społecznością żydowską, jeśli chodzi o wymyślanie posad dla osób, którym jest trudno znaleźć pracę, i takich, którym wcale się to nie udaje. Zupełnie jak w komunizmie, przemyka mi przez myśl. Wspominam windziarki, które widziałam w Hawanie i w Warszawie, a później też w Moskwie. Siedziały na stołku i wciskały guziki, jakby ludzie wchodzący do kabiny nie potrafili zrobić tego sami. Oczywiście ich istnienie – i obsługa przycisków – gwarantowały głównie jakąś formę kontroli społecznej. Moim zdaniem religijna społeczność żydowska korzysta z podobnego mechanizmu: przemyślny system strukturalnie zorganizowanej solidarności pozwala jej tworzyć posady, które z punktu widzenia wydajności wcale nie musiałyby istnieć, a które – pomijając kwestie zatrudnienia – zapewniają wzmożoną kontrolę społeczną i religijną.

Są przemówienia. Burmistrz mówi o wyzwaniach stojących przed wielokulturowym społeczeństwem i o prawie do odmienności. Veerle Vanden Daelen, wicedyrektorka koszar Dossin, w pół godziny pokazuje, że jest niezrównaną specjalistką od naszej społeczności chasydzkiej. Bez notatek z pasją opowiada o odrodzeniu ultrareligijnej żydowskiej Antwerpii po II wojnie światowej.

Jest Mosje. Stoi z prawej strony za Veerle, zwrócony twarzą do jej pleców i publiczności. Wygląda na odprężonego. Czas na przekąski i napoje nadejdzie dopiero po przemówieniach. Wszystko jest dobrze przygotowane, a on i jego załoga przez długie godziny pracowali na to za kulisami.

Podczas przemówienia Veerle Vanden Daelen Mosje cały zamienia się w słuch. Od czasu do czasu kiwa głową potakująco, z podziwem i w zadziwieniu. Nie wiem, czy większe wrażenie robi na nim jej wiedza, czy fakt, że młodej, niebędącej Żydówką kobiecie udało się poznać społeczność chasydów tak głęboko i zbadać ją ze wszystkich stron.

Jest dziewczynka z ortodoksyjnej rodziny, na oko sześciolatka – spódnica do kostek, rajtuzy, zapięty pod samą szyję sweterek. Śmiga na hulajnodze po całej sali; nikt nie przywołuje jej do porządku.

Jest kilku żywo dyskutujących mężczyzn. Niektórzy rozmawiają przez telefon, jakby byli na targu.

Jest Dan Zollmann, który przechadza się dostojnie, drobnymi kroczkami, między odwiedzającymi. Na jego lekko zaokrąglonym brzuchu, ukrytym pod porządnie wykrochmaloną białą koszulą, wisi aparat. Dan założył nowy garnitur. Specjalnie na tę okazję wybrał się do fryzjera i barbera. Wygląda na bardzo zrelaksowanego, jakby zafundował sobie także peeling w ramach kilku dni w spa. Całe to zadowolenie sprawia, że zapomina o robieniu zdjęć.

Jestem ja. W imieniu swoim i Dana Zollmanna, którego nazywam swoim prywatnym Rain Manem, odczytuję z kartki krótkie przemówienie. W połowie cytuję słowa Elziry Schneider, głównej bohaterki Mazel tow. W mailu o naszej wystawie napisała mi tak: „Jak wiesz, dla naszej rodziny koszary Dossin stanowiły początek długiego, strasznego koszmaru”.