Izmir

Miasto giaurów

Choć dziś nikt nie traktuje w Izmirze mężczyzn jak niewolników i reproduktorów, jak zdarzało się wśród Amazonek, feministyczna tradycja zawsze była w mieście żywa, choć przejawiała się na dziwne sposoby. Szabetaj, który w XVII wieku, w czasach gdy kobieta w judaizmie znaczyła tyle co nic, obwołał się żydowskim mesjaszem, oznajmił, że przybył na ten świat, by ulżyć jej cierpieniu. Często podkreślał rolę kobiet w społeczeństwie i zbawieniu, w płomiennych przemowach zapewniał, że wydobędzie je z nędzy i sprawi, że przestaną  być we wszystkim zależne od woli mężów, a staną się co najmniej tak szczęśliwe, jak oni. Nie zdążył. Trafił do więzienia, zanim zbawił ród Ewy, a izmirki musiały wziąć sprawy we własne ręce.

Długo jeszcze postrzegano je przez pryzmat mężczyzn. Nawet pochodząca stąd Latife hanım, pani Latife, choć stawiana za wzór nowoczesnej Turczynki, pozostaje do dziś żoną Atatürka.

A jednak „kobiecość” miasta to coś więcej niż tylko anegdota o mieszkających tu podobno najpiękniejszych obywatelkach kraju, piosenki czy powiedzenia o izmirskim morzu, które pachnie dziewczynami, i dziewczynach, które pachną morzem. To właśnie w Izmirze powstało pierwsze w Turcji Muzeum Kobiet. Nie jest to może placówka imponująca, do której ponadto trudno trafić, ale jest. I jak amazonka z Bornovy przypomina, że ani kraj, ani miasto nie należą wyłącznie do mężczyzn. W dziale poświęconym kobietom walczącym dowiadujemy się o rozmaitych protestach, zwycięskich i przegranych. W 1828 roku mieszkanki Izmiru tłumnie wyszły na ulice, sprzeciwiając się planowanym podwyżkom cen chleba. W połowie lat dziewięćdziesiątych zeszłego wieku kobiety przewodziły protestom, do których doszło w Bergamie (dawnym Pergamonie). Chodziło o wykorzystywanie szkodliwych substancji przy wydobyciu złota w planowanej kopalni. To one się zbuntowały i namówiły do buntu mężczyzn. Feministki narzekają, że w muzeum za mało jest informacji o tym, co dzieje się dzisiaj: o protestach, kobietobójstwie. Chciałyby, żeby tak jak w innych muzeach na świecie, placówka oferowała rozmaite kursy i warsztaty o kobiecości i kobietach. By wskazywała na ich znaczenie w przestrzeni publicznej.

Dopóki jednak tak nie jest, można po prostu rozejrzeć się wokół. Tuż obok bazaru w Bostanlı, w Karşıyace, mieszczą się ogrodzone, oświetlone boiska, na których piłkę nożną równie często jak chłopcy, bez jakiejkolwiek taryfy ulgowej, trenują dziewczynki. Ezgi Çağlar, która stoi na bramce narodowej drużyny futbolowej, zaczynała swoją karierę w Izmirze. Od dzieciństwa biegała z kolegami za piłką, w liceum zakwalifikowała się do żeńskiej drużyny. W wywiadach opowiada, że olbrzymią rolę w jej sportowym rozwoju odegrał tata, który nie tylko nie śmiał się z „męskiej” pasji, ale zawsze ją wspierał, godzinami trenując z córką w parkach i na boiskach. Gdy w ostatnim meczu międzynarodowych licealnych mistrzostw Ezgi udało się obronić trzy karne, została bohaterką. Wprawdzie Izmir Spor, w którym grała później, zlikwidował kobiecą drużynę, ale dzielnicowy klub Buca Spor natychmiast powołał ją do życia i przejął bramkarkę wraz z kompletem koleżanek. Egzi ma charakter – kilka dni po złamaniu nosa w trakcie jednego z meczów wyszła na boisko w maseczce ochronnej. Ubolewa tylko, że choć kobiecy futbol zyskuje w Turcji coraz większą popularność, zarobki zawodniczek nawet nie zbliżają się do kwot, które co miesiąc wpływają na konta zawodowych męskich graczy.

Mimo to determinacja i sukcesy Ezgi są inspiracją dla innych mieszkanek Izmiru. Jedną z kopiących piłkę na boiskach Karşıyaki jest Eylem Güneş. Ciemnooka i ciemnowłosa, na zdjęciach z Instagrama wyglądająca jak modelka, trzy razy w tygodniu wskakuje w czerwono-zielony strój swojej drużyny.

–  Gdy miałam kilkanaście lat próbowałam grać z chłopakami z osiedla, ale oni nigdy mnie nie wspierali. Starali się raczej upokorzyć, a nawet ostrzegali innych chłopaków, żeby ze mną nie grali. Ale ja nie zamierzałam się poddać. W internecie znalazłam Alex Morgan. Wydała mi się tak fajna i sympatyczna, że każdego dnia śledziłam jej profil. I trenowałam.

Dostała się do żeńskiej drużyny, a koledzy i bliscy nie mogli się nadziwić.

 –  Niektórzy mi to odradzali, ale ja nikogo nie słuchałam. Tata mi kibicował, i to mi wystarczało. Nie przejmowałam się cudzymi opiniami. Nigdy zresztą nie postrzegałam piłki nożnej jako sportu dla facetów. Nie ma takiej rzeczy, której kobieta nie mogłaby robić w życiu.

Eylem ma na myśli nie tylko izmirki, choć przyznaje, że akurat w tym mieście żyje się zupełnie inaczej niż gdzie indziej.

–  Choć i w tych bardziej konserwatywnych są kobiece drużyny piłkarskie – dodaje. – Ten sport jest dla wszystkich. Ale u nas, w Izmirze, kobiety zawsze były cenione. Ja naprawdę się cieszę, że urodziłam się właśnie tutaj.

–  Izmir to najbardziej egalitarne i wolne tureckie miasto – potwierdza Sema Gür. Izmirski mit założycielski ma dla tej nauczycielki historii w jednej z tutejszych szkół znaczenie szczególne. – To miasto portowe, w którym przez dziesięciolecia żyły różne kultury. Handel silnie wiązał je z Zachodem. Dziś to miasto silnych kobiet, które mają wpływ na wydarzenia i bronią swoich praw. Gdy widzą problemy w swoim otoczeniu, po prostu je rozwiązują. Potrzeba dużo odwagi, by w izmirskim autobusie zwrócić kobiecie uwagę, że jest niewłaściwie ubrana. Ktokolwiek to zrobi, pożałuje – śmieje się Sema.

W 2013 roku zapoczątkowała wydarzenie, które z małej lokalnej demonstracji zmieniło się w międzynarodową imprezę zaznaczającą obecność kobiet w przestrzeni publicznej. Co roku w trzecią niedzielę września tysiące odświętnie ubranych Turczynek wsiadają na rowery i wyruszają w trasę Süslü Kadınlar Bisiklet Turu (Rowerowej Wycieczki Wystrojonych Kobiet).

–  Dopiero w wieku trzydziestu ośmiu lat nauczyłam się jeździć na rowerze. Wtedy nawet krótkie wycieczki bardzo mnie stresowały. Jednak z czasem napięcie zmalało i zaczęłam wyjeżdżać za miasto. Wtedy dostrzegłam problem. Wycieczki zawsze organizowali mężczyźni, którzy jeździli szybko i byli dumni z pokonywania stromych zboczy na trasie. Jeśli w górskiej wyprawie uczestniczyło dwieście osób, kobiet było raptem dwadzieścia. Kiedy pytałam, czy wycieczki mogłyby być trochę łatwiejsze, widziałam uśmieszki na twarzach mężczyzn. Pewnego dnia, kiedy jechałam powoli, usłyszałam za plecami faceta. Krzyknął, że powinnam siedzieć w domu. To chyba był jeden z kamieni, które poruszyły lawinę. Dobrze czasem wkurzyć kobietę.

Sema zaczęła się zastanawiać, jak wiele kobiet siedzi w domu z obawy przed męskim światem, o jeździe na rowerze nawet nie wspominając. Sama doświadczała ironicznych spojrzeń, gdy wyruszała w trasę po mieście w zwykłym ubraniu, które szokowało mijanych rowerzystów. Nie podobały się jej „zasady”, według których powinna poruszać się po ulicach szybko i najlepiej w pełnym kolarskim rynsztunku, a nie we własnym tempie i w takim stroju, na jaki ma ochotę. –  Pomyślałam, że skoro mnie do jazdy na rowerze zachęcili przyjaciele, ja mogę zachęcić inne kobiety. Z przyjaciółmi wybraliśmy Dzień Bez Samochodu. Utworzyłam wydarzenie na Facebooku. „Ubierzcie się w sukienki, ozdóbcie kwiatami rowery i dołączcie do nas”, napisałam. Oczekiwaliśmy pięciu, może dziesięciu osób, a zjawiło się dwieście. „Ups, chyba coś zmalowaliśmy”, powiedziałam znajomym. Sema uważa, że udało jej się zaproponować Turczynkom alternatywę dla cynicznego, wyśmiewającego kobiety męskiego kolarstwa, a przy tym zrobić dobrą rzecz dla środowiska.

–  To nie jest zwykła rowerowa wycieczka ani zwykłe przebieranki. Manifestujemy, bo chcemy być obecne na drogach i w społeczeństwie na naszych zasadach, w strojach, które nam odpowiadają, wykorzystując przyjazny, ekologiczny środek transportu. Siłą napędową społeczeństwa są kobiety, tymczasem spycha się je na margines. Świat się zmieni, jeśli kobiety będą jeździć na rowerach. Przez centra rozjechanych samochodami szarych miast pedałujemy z kwiatami, żeby zwrócić uwagę na pojazd, który nie emituje spalin, nie hałasuje i pozwala uprawiać sport w trakcie przemieszczania się z miejsca na miejsce.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.