Hongkong

Powiedz, że kochasz Chiny

Kiedy wieczorem, spacerując po dzielnicy Mongkok, dotarłem w okolice swojego hotelu przy Nathan Road, głównej arterii przecinającej półwysep Koulun, ulica była już zablokowana. Wysypano na nią cegły, śmieci i drewniane palety, a piętrowe autobusy miejskie, nie mogąc przejechać przez skrzyżowanie, wypuszczały pasażerów na środku jezdni i ustawiały się jeden za drugim, tworząc coraz dłuższy korek. Kilkudziesięciu zamaskowanych i ubranych na czarno osobników rozbijało akurat młotkami sygnalizację świetlną, na asfalt sypały się kawałki kolorowego szkła. Potem rozdzielili się na dwie grupy. Jedna przystąpiła do dewastowania naziemnych części stacji metra, które zostało wcześniej unieruchomione. Rozbijali plastykowe szyldy, malowali czarnym sprayem gdzie popadnie sierp i młot. W tym samym czasie drudzy wyrywali z ziemi budkę z bankomatem. Pogięta konstrukcja zaczęła dymić, iskrzyć, aż wreszcie wydała z siebie odgłos eksplozji powitany euforycznie przez sprawców.

Dumni ze swojego dzieła, ci sami ludzie przenieśli się na boczną ulicę, gdzie postawili kolejną barykadę, tym razem wyłącznie z palet, która podpalona zaczęła buchać dwumetrowym płomieniem między rzędami budynków. Na koniec wszyscy razem wrócili na Nathan Road, by tam przystąpić do niszczenia witryn sklepowych. Cała akcja trwała około godziny, potem sprawcy rozpierzchli się w uliczkach Mongkoku.

Czułem się, jakbym oglądał od środka surrealistyczny performance. Na moich oczach dewastowany był fragment miasta, który w czasie tygodniowego pobytu tam zdążyłem już oswoić. I działo się to przy obojętności mieszkańców, zmierzających o tej porze dnia z pracy do domu. Spektakl zakłóciła tylko starsza kobieta, która stojąc obok zniszczonego bankomatu, zaczęła krzyczeć coś po kantońsku. Pojawił się też samochód osobowy próbujący sforsować jedną z barykad – został spałowany po karoserii przez osobników w czarnych strojach. Znajdowałem się w grupie stu, może dwustu gapiów; większość ewidentnie aprobowała to, co się działo.

Było to moje jedyne bezpośrednie zetknięcie z rozruchami ulicznymi w Hongkongu. Żałowałem wtedy nawet, że przybrały one akurat taką formę, bo całe zajście, wyjęte z szerszego kontekstu, idealnie wpisywało się w narrację władz, zgodnie z którą miasto demolowane jest przez ekstremistów. Potem zmieniłem jednak zdanie. Większość światowych mediów i tak stawiała demonstrujących w roli ofiar; to, co zobaczyłem, obiektywizowało ten obraz.

Do wydarzeń, których byłem świadkiem, doszło 8 listopada 2019 roku. W Hongkongu regularne protesty trwały więc już wówczas od pięciu miesięcy. To, co mnie mogło wydawać się poruszające, dla zwykłych mieszkańców było czymś powszednim. Gdy następnego ranka jechałem na lotnisko, ulice były już uprzątnięte, sygnalizacja świetlna działała, miejsce po bankomacie zostało zabezpieczone taśmą, a starsi panowie zmywali właśnie sierpy i młoty ze ścian przy wejściu do metra.

Jeśli przechodnie pozostawali obojętni zeszłego wieczora, to także dlatego, że dokładnie wiedzieli, co się dzieje. Ludzie w czarnych koszulach dopuszczali się wandalizmu, ale wedle ustalonych reguł. Nie kradli; rozbijali sygnalizację świetlną, bo miały być tam montowane kamery służące do inwigilacji mieszkańców; metro uznawano za sprzymierzeńca władz podczas demonstracji, niszczone sklepy zaś należały zapewne do chińskiego kapitału lub ich właściciele publicznie opowiadali się po stronie rządzących w konflikcie z protestującymi.

8 listopada był wyjątkowy o tyle, że do ekscesów doszło w dzień powszedni i bez udziału policji. Demonstracje planowano zwykle z wyprzedzeniem, na weekend albo dzień wolny od pracy. Tym razem jednak impulsem do wyjścia na ulice stała się informacja o śmierci Chow Tsz-loka, dwudziestodwuletniego studenta, który kilka dni wcześniej, chowając się przed policją, spadł z trzeciego piętra parkingu. 8 listopada, zanim do akcji ruszyły „czarne koszule”, już od południa w różnych częściach miasta odbywały się pokojowe demonstracje i zgromadzenia przy świecach oraz muzyce. Być może rozproszona policja nie zdołała dotrzeć wieczorem do Mongkoku, albo, jak zdarzało się wcześniej, nie pojawiła się rozmyślnie i dla celów propagandowych sfilmowała z ukrycia kolejny akt niszczenia miasta przez „prowodyrów zamieszek”.

Jak to się jednak stało, że pokojowe demonstracje przeprowadzane wiosną zamieniły się później w regularną wojnę uliczną? Już wkrótce policja nazywać będzie uczestników protestów „karaluchami” i rutynowo używać wobec nich pałek, gazu łzawiącego, armatek z barwioną wodą (do identyfikacji „podżegaczy”), gumowych pocisków, a kilka razy nawet broni ostrej. Demonstranci natomiast stawać będą do walki z policją, uzbrojeni w pręty, cegły i koktajle Mołotowa. Wszystko to będzie się działo na ulicach dotychczas jednej z bezpieczniejszych światowych metropolii – ledwie rok wcześniej przestępczość spadła tam do poziomu najniższego od czterdziestu pięciu lat. Tymczasem przez dwanaście miesięcy od czerwca 2019 roku w Hongkongu dokonano około dziesięciu tysięcy zatrzymań, co przewyższa nawet średnioroczną liczbę więźniów na tym terenie.

Gniew zwykłych Hongkończyków wzbudziło jednak przede wszystkim zachowanie policji: szybkie użycie nadzwyczajnych środków wobec demonstrujących oraz nazywanie ich „uczestnikami zamieszek” (ang. rioters), za udział w których w Hongkongu grozi dziesięć lat więzienia. Sekwencja zdarzeń była następująca: 9 czerwca władze lekceważą milionowy protest i zapowiadają na 12 czerwca drugie czytanie prawa o ekstradycji. Demonstrujący otaczają tego dnia budynek LegCo (Legislative Council of Hong Kong), parlamentarzyści zostają na zewnątrz, ustawa nie może być procedowana. Wtedy właśnie dochodzi do pierwszych starć z policją, która używa gazu łzawiącego. 15 czerwca Carrie Lam przeprasza i informuje o zawieszeniu prac nad nowym prawem. Jest już jednak za późno, 16 czerwca na ulice wychodzą już dwa miliony ludzi. Do żądania całkowitego wycofania ustawy dodają oni wkrótce cztery kolejne: powołania niezależnej komisji, która zbada kwestię brutalności policji, wycofania się z określenia protestujących jako „uczestników zamieszek”, amnestii dla aresztowanych demonstrantów oraz powszechnych wolnych wyborów na szefa administracji i do parlamentu. Slogan „Pięć żądań i ani jednego mniej!” skanduje się na ulicach Hongkongu jeszcze w 2020 roku.

Od tego czasu protesty będą się już odbywać regularnie. Gdyby zapytać jednak o przełomowy moment, po którym stały się one coraz gwałtowniejsze, a część demonstrujących uznała przemoc za dopuszczalną formę sprzeciwu, to większość Hongkończyków wymieni 21 lipca. Wtedy, wieczorem, na stacji metra Yuen Long grupa mężczyzn w białych T-shirtach rzuca się z kijami i prętami na wysiadających z wagonu ludzi. Są wśród nich powracający z centrum uczestnicy demonstracji, ale też zwykli pasażerowie. Rannych zostaje co najmniej czterdzieści pięć osób. Mimo wielokrotnych wezwań policja zjawia się na miejscu dopiero kilkadziesiąt minut później, gdy sprawcy zdążą się już ulotnić. Dwóch funkcjonariuszy, którzy byli tam od początku, opuszczą natomiast budynek dworca, gdy tylko rozpocznie się rozróba.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.