Bratny

Hamlet rozstrzelany

            Mecz 

            Po trzech miesiącach od wpadki radiostacji niemający się gdzie podziać Mularczykowie (spalone jest już także żoliborskie mieszkanie Likierników – byli tam i Niemcy, i polscy szmalcownicy120) wracają na zimę do „Boryczówki”. Ledwie zdołali jakoś ogrzać wyziębione mury, gdy willa zostaje zarekwirowana dla niemieckiej rodziny oficerskiej. Bratny znajduje pokój dla matki w wiejskiej chacie, takiej lepszej, murowanej, kilka kilometrów na zachód od Konstancina, tuż pod Piasecznem. Bechstein Wandy Mularczyk, z trudem przewieziony i jakimś cudem wciśnięty do wnętrza, staje w izbie-przedsionku. Musiał ładnie kontrastować z bielonymi wapnem ścianami i glinianym klepiskiem.  
            Wieczory poetyckie nadal się odbywają, ale w innych niż Konstancin miejscach. Ostatni slam „SiN” kontra „Dźwigary” zorganizowany został w lipcu 1944 roku, w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, na Saskiej Kępie, w willi, w której mieszkał Lesław Bartelski.
            Józefa Radzymińska wspomina, że panowała już atmosfera oczekiwania, niepokoju. W powietrzu wisiała pewność, że coś wkrótce się wydarzy. Odnotowuje, że na wieczorku były kanapki, adapter i płyty. I wino. Dużo wina. Zorganizowali również występy artystyczne – do znanych melodii pisali własne teksty piosenek.
            Ułożona przez „dźwigarowców” piosenka o Karolu Topornickim, nawiązująca do jego wiersza Przejście (pojawia się w nim fraza „jak fragment białej chmury albo anioła sandał”), brzmiała:  

            Wisi sandał u kołyski,
            zbladł Karolek Topornicki,
            bo zobaczył nowe pismo,
            co Pogardą mu zabłysło.

Return „Sztuki i Narodu” był brutalny:

            Lepiej byś ty zrobił, Bratny,
            byś założył sklep bławatny
            – niż wydawać te „Dźwigary”
            i Epokę Nowej Wiary[1].

Wszyscy byli co najmniej wstawieni. Roman próbował poderwać do tańca Halinę (Natalię) Marczakównę („ale ona, jak zwykle, wolała siedzieć przy Karolu i Marku”), wszyscy śpiewali, rozmawiali, lecz mimo to było jakoś dziwnie smutno.
            Nad ranem łomot do drzwi i gardłowe: „Hände hoch!”.

            Gdybyś zobaczyła tę nagłą konsternację! […]. Myśleliśmy,
            że to naprawdę po nas. W jednej chwili byliśmy sobie bliscy,
            jak chyba nigdy. Tu już nie było zespołu „Sztuki i Narodu”,
            „Dźwigarów”, tych czy innych zapatrywań na życie, byliśmy
            po prostu zwykłymi ludźmi[2].   

            To Gajcy wymyślił ten średnio zabawny żart – zniknął po cichu, po czym zaczął dobijać się do drzwi, krzycząc po niemiecku. „Karol […] w jakiś sposób nas »zunifikował«. Staliśmy się przyjaciółmi na życie i śmierć”[3].
            Podczas tego wieczoru/poranka poeci umówili się na kolejne spotkanie – tym razem w plenerze i bez brulionów z wierszami.

            Na skraju wsi, w której Bratny zdołał zakwaterować matkę i jej fortepian, właściwie już w Pyrach, była duża łąka. Za dnia pasły się na niej krowy.
            Koniec lipca 1944 roku jest upalny.
            Niewysoki, szczupły chłopak zbiera na łące krowie placki.
            W Pyrach z kolejki wysiada grupa młodych ludzi. Nawet nie udają, że są osobno – taki to czas, gdy Niemcy zdają się już uciekać z Warszawy. Chłopcy idą więc grupą. Na drodze przed stacyjką czeka na nich „resorówka” – tania bryczka z zaprzęgniętą dużą szkapą. Na koźle jasnooki dwudziestolatek z wysuniętą szczęką. Macha do przyjezdnych.
           

            Skręciliśmy w cień drzew, pył wzbijał się za kołami wozu.
            Po kwadransie ukazała się wieś Zgorzała. Obszerny pastew-
            nik o wygniecionej trawie miał nam posłużyć za boisko, bramki
             przypominały szubienice. Obok siniał tor kolejowy na Radom,
            dalej falowały łany żyta i ciemniejącej barwą pszenicy
             
            – napisze jeden z przybyłych, Lesław M. Bartelski[4].
            Na mecz „Sztuki i Narodu” z „Dźwigarami” w Zgorzale pod Piasecznem stawili się niemal wszyscy. Oprócz Zdzisława Stroińskiego – został w Warszawie, by uczyć się do egzaminu z ekonomii.
            Po co, po co? Tę nieobecność do końca życia będzie pamiętał „Szary”, który z „Chmurą” w poprzednich miesiącach bardzo się zbliżył. Nigdy więcej już go nie zobaczy – Stroiński wróci na krótko do rodzinnego Zamościa, a potem, na abarot, podobno pieszo dotrze do Warszawy, prosto do powstania.
            Z nieobecnych – jeszcze Staszek Marczak-Oborski.
            Z „dźwigarowców” brakuje obrońcy, Jerzego Piórkowskiego. Dzień później przyśle Bratnemu wiarygodne usprawiedliwienie – gryps z Pawiaka.
            Po stronie „SiN” są zatem Gajcy, Bartelski, Mencel „z jakimś swym przyjacielem trzymającym pod pachą dwie pary piłkarskich butów”, w bramce chłopak z pobliskiej wsi. „Dźwigary” to Bratny, Stolarek, Witold Zalewski, nieznajomy „zwany „Marynarzem”[5] i ów chłopak, który przygotowując boisko, zbierał krowie odchody – czternastolatek, Andrzej Mularczyk, bramkarz.
            „Dźwigary” w białych koszulkach.
            „SiN” w ciemnych.
            Literaci w upale ganiają za piłką jak szaleńcy (Bartelski).
            A bramki są dwie.
            Do przerwy 6:5 dla „Dźwigarów”.
            Najlepszy na boisku jest Wojciech Mencel – traktuje grę z całkowitą powagą (Bartelski).
            Jest śmigły, ciemny, podobny do greckiego dyskobola (Radzymińska)[6].
            Napastnik ma dużo swobody – obronę „Dźwigarów” osłabiła nieobecność Piórkowskiego.
            Ale w bramce „Dźwigarów” uwija się Jędrek Mularczyk.
            Coś niesamowitego – jest jak małpa! (Stolarek)[7].
            Fachowa siła! (Bartelski).
            Drużyna „Dźwigarów” przełamuje szybkie kontry prowadzone środkiem przez Mencla.
            Skrzydłowi za nim nie nadążają

            Wybicia z pola karnego.
            Bratny i jego koledzy
            prowadzą 10:7.
            Ktoś gwiżdże na palcach.
            Koniec! 
            Umawiają się na rewanż.
            Nie będzie rewanżu.

            Bratny i Bartelski niemal jednym głosem będą po wojnie przytaczać tę scenę: Tadeusz Gajcy po meczu wskoczył na pasącego się przy boisku konia i na oklep „pognał ku horyzontowi jaśniejącemu mocnym słońcem. Nieznużony, pełen energii i radości życia, wydawał mi się zupełnie inny od tego zatroskanego chłopca, który nie potrafił dać odpowiedzi na pytanie, co jest przyczyną jego niepokoju”[8].
            Zginie za niecałe cztery tygodnie, 16 sierpnia.
            Uczący się do egzaminu Zdzisław Stroiński polegnie tego samego dnia.
            Wojciech Mencel zginie za niecałe dwa miesiące, przy Marszałkowskiej.

            Zachodzące słońce, pot na skórze, pęd, galop w stronę horyzontu, młodość. Poetycka stylizacja? Może tak było, może nie, cóż z tego. Przecież to i tak na zawsze prawda.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.