Berezowska

Nagość dla wszystkich

Małgorzata Czyńska

Berezowska

Nagość dla wszystkich

fragment

W ogródku u Mai nie uświadczy się warzyw, jedynie kwiaty. Wprawdzie na filmie dokumentalnym kręconym w 1951 roku widać, jak artystka podlewa grządki warzyw oraz odcina dorodne melony i ustawia je na wadze, ale to już przeszłość. Ogórki, melony, dynie, cukinie i pomidory zastąpiło prawie dwieście krzaków róż. Do tego morze peonii, irysów, tulipanów i hiacyntów, których nikt nawet nie próbuje zliczyć.

Na początku lat pięćdziesiątych przyznawano ogródki za zasługi pracownicze oraz za starania na rzecz odbudowy stolicy (Maja darowała wiele obrazów i rysunków na ten cel), pilnowano jednak tego, żeby gospodarze działek uprawiali na nich pożyteczne owoce i warzywa. Specjalne komisje wizytowały działki, sprawdzając właściwy sposób ich użytkowania. Podczas jednej z takich inspekcji Berezowska podpadła komisji grządkami, na których rosły kwiaty, i hamakiem rozpiętym między drzewami. Nie wiadomo, czy zwinęła hamak, ale dosadziła do kwiatków sadzonki pomidorów i ogórków. Na wspomnianym filmie prezentuje już właściwą postawę.

Prace ogródkowe z założenia miały stanowić zdrowy relaks. Pracownicze ogródki działkowe na Mokotowie sfilmowane z lotu ptaka wyglądają jak mały raj w środku miasta. Dzieci i dorośli uwijają się przy podlewaniu, kopaniu, pieleniu i zbieraniu owoców. Wszyscy są uśmiechnięci i zadowoleni. „Taka praca to najlepszy wypoczynek – twierdzi obywatel Skowyra, maszynista z warszawskiej linii średnicowej” – przekonuje głos lektora Andrzeja Łapickiego. Z filmu dowiadujemy się, że „dumą Mokotowa jest ogródek obywatela Berlińskiego, przodownika Ogródek pracy z Przedsiębiorstwa Oczyszczania Miasta. Któż by przypuszczał, że na Mokotowie rośnie pieprz turecki?”. Na działce Berlińskiego istotnie rosną sadzonki dorodnego pieprzu tureckiego, czyli papryki.

Maja podziela zdanie o korzyściach płynących z pracy w ogrodzie. Po latach, już jako doświadczony działkowiec, mówi w wywiadzie radiowym: „Trzeba, żeby każda rodzina miała jakiś ogród maleńki, żebyśmy mogli wszyscy nacieszyć się przyrodą”. Gdzie tylko może, zachwala działki i broni je przed likwidacją. W jej archiwum zachował się list z 1959 roku od wiceprezesa Krajowej Rady Pracowniczych Ogródków Działkowych z podziękowaniem „za wypowiedziane w dniu 12 grudnia w felietonie literackim w Polskim Radio słowa propagandy i obrony ogródków działkowych. Składamy obywatelce życzenia dalszych sukcesów w pracy literackiej i malarskiej”. Kilkanaście lat później Berezowska znowu apeluje do władz miasta o zachowanie działek, bo architekci mają zakusy, by przeznaczyć ten teren pod zabudowę. W dowód uznania jej zasług dla ruchu ogrodnictwa działkowego dostaje Honorową Odznakę Krajowej Rady Pracowniczych Ogrodów Działkowych.

Po robocie, wśród grządek i drzewek owocowych, rodziny zastawiają stoły do podwieczorku i raczą się chlebem z pomidorami oraz ciastem z rabarbarem, truskawkami czy agrestem z własnych miniupraw. Maja chętnie zachodzi po sąsiedzku na takie biesiady, na szklankę kompotu i kawałek szarlotki. Przesiaduje w budynku świetlicy, gdzie działa bufet, wymienia się z działkowcami doświadczeniami związanymi z pielęgnacją roślin.

W ogródkach gra muzyka, dzieci biegają po alejkach, dorośli grają w szachy i w karty. Odbywają się nawet ogródkowe turnieje brydżowe. Berezowska również lubi zasiąść do kart, chociaż jest słabym graczem, szybko się rozprasza, woli pożartować, ponucić piosenki przy akompaniamencie gitary, a tu towarzystwo gra na poważnie. Ogródek

Z czasem dyrektywy co do ilości warzyw w ogródku najwyraźniej uległy rozluźnieniu, bo działki stopniowo zaczęły się wypełniać kwiatami. Maja Berezowska wkłada ogrom pracy w upiększanie swojego skrawka ziemi, zamienia działkę w ukwiecony raj. Po rośliny cebulkowe chodzi po sąsiedzku do pięknego ogrodu ojców jezuitów przy ulicy Rakowieckiej. Mieści się tu kaplica, gdzie przechowywane są szczątki świętego Andrzeja Boboli. Maja znosi do swojego ogródka cebulki tulipanów, irysów i hiacyntów. Szuka coraz to nowych źródeł wyjątkowych roślin. Prowadzi korespondencję ze specjalistami od hodowli kwiatów. Od Józefa Dąbrowskiego, hodowcy z Puław, już od lat pięćdziesiątych sprowadza cebulki. Kolekcja puławska liczy blisko sześćset odmian tulipanów, narcyzów, hiacyntów i krokusów. Jest w czym wybierać. Irysów artystka poszukuje na plantacji roślin w Brwinowie.

Z kolei róże (ulubiony kwiat Wenus) zamawia u plantatora Władysława Rychłowskiego z Osieka nad Notecią. Z korespondencji wynika, że to wielbiciel sztuki Berezowskiej. Pod wpływem programu telewizyjnego Amoroso z jej udziałem pisze do artystki 9 marca 1970 roku tak:

 

Oby świat i ludzie byli zawsze tak pięknymi, jak piękne są Pani dzieła.

Bliscy Najwyższemu są ludzie obdarzeni talentem!

Do czego porównać można Pani twórczość? Myślę, może najwięcej jest tu XVIII wieku, kiedy królował menuet. […] Ogromnie podobają mi się na pokazywanych w Amoroso obrazach prześliczne twarzyczki kobiece i męskie mężczyzn. Będę na pewno jeszcze nieraz u Pani, to wybłagam ten czy inny obrazeczek właśnie z takimi ślicznymi twarzami.

Gdy będę znów w Warszawie, przyniosę kwiaty, które Pani tak bardzo lubi, o których mówiła Pani w Amoroso tak miło, tak od serca. Kwiaty i ptaki – to chyba największy cud naszej Ziemi. […]

Widziałem u Pani obraz z bratkami. Czy bratek nie patrzy się na człowieka? Patrzy się na pewno! Nawet ten malutki, polny. Ogródek.

W tej chwili męczę się i męczę plastyków, grafików, pracowników drukarni, by mi dali okładkę do nowego katalogu. […]

Załączam katalog, ale w nim jest dużo odmian, których już nie będzie w jesieni 1970 roku. Proszę zwrócić uwagę na propozycję urządzenia własnego ogródka. Wiosną coś jeszcze znajdę dla Pani. Prześlę malutką kolekcję – nie wiem tylko, czy dobrze przezimowały róże. Obawiam się o straty robione przez myszy pod cienką warstwą (w tym roku) zamarzniętej ziemi. To bardzo niebezpieczne dla zimujących w zadołowaniu krzewów. Mogą ogryźć korzenie.

Przesyłam Pani najserdeczniejsze pozdrowienia wraz z wyrazami pełnego uznania, jakie tylko mieć można dla Talentu.

 

Maja oczywiście prowadzi z plantatorami handel wymienny. Kwiaty za kwiaty, bo odwdzięcza się im akwarelami przedstawiającymi róże, dalie i tulipany. Rodzina Dąbrowskich z Puław dorobiła się w ten sposób sporej kolekcji prac artystki.

Miły pan Władysław z Osieka nad Notecią ma rację, kiedy pisze, że bratek się uśmiecha. Maja właśnie tak postrzega kwiaty, jak żywe istoty. Na działkę zawsze przychodzi zmęczona i zasapana. Co z tego, że ma blisko – wystarczy przejść na drugą stronę ulicy. Przy jej tuszy i stanie zdrowia to cała wyprawa. Domek urządziła wygodnie. Ma tu łóżko, może odpocząć. Potem zakłada płócienny kapelusz i idzie w kwiaty.

Rozstawia w ogródku stołeczek (żaden z tych ogrodowych mebli nie jest dla niej, niestety, dość wygodny!) i maluje. Przygląda się główkom kwiatów, pąkom, liściom. Maluje portrety peonii, irysa, bratka, cynii. Kwiaty to jej warsztat pracy. Przynosi je do domu, stawia w wazonach.

W 1973 roku dowiaduje się o możliwość malowania storczyków, które są hodowane w pięknej, zabytkowej szklarni w parku przy zamku w Łańcucie. Storczyki na jej obrazach są takie erotyczne, nieprzyzwoite, intymne, anatomiczne. Nic w tym dziwnego. Berezowska lubi powtarzać, że kwiaty są dziećmi zrodzonymi z miłości Słońca i Ziemi. Ich portrety to kolejny Maja Berezowska malująca kwiaty w ogrodzie, fot. Bogdan Kęsicki, około 1970 przejaw afirmacji życia, którą Maja wyznaje. „Najpiękniejsze rzeczy na świecie to są kwiaty, zwierzęta i piękne ludzkie ciało” – mówi w rozmowie radiowej.

Kwitną od wiosny do późnej jesieni. „Z początku cebulkowe – wymienia Maja – żonkile, narcyzy, tulipany, potem peonie, irysy, cynie, a na końcu aż do mrozów róże”. Maja lubi tu przyjść również poza sezonem, spojrzeć, jak drzewka owocowe znoszą zimę, posiedzieć na ławce, popatrzeć na ogród pogrążony w zimowym śnie. Każdego roku niecierpliwie wygląda wiosny. Kwiaty to przecież symbol miłości, ale też przemijalności dóbr ziemskich. Nawet dynie, które miała w ogródku, oznaczają zmartwychwstanie i są atrybutem szczęścia przelotnego. Jeśli chodzi o uprawę warzyw, to robi wyjątek jedynie dla szparagów. Jacek Barcz, syn kuzyna Mai Krystiana, wspomina, że na punkcie tych ostatnich miała prawdziwego fioła. A że w sklepach w PRL-u były niedostępne, uprawiała je sama. Dobrze przyrządzone szparagi uznawała za delicje.

15 września 1978 roku, już po śmierci artystki, Zarząd Pracowniczego Ogrodu Działkowego Wołoska podjął decyzję o zmianie nazwy ogrodu na Pracowniczy Ogród Działkowy imienia Mai Berezowskiej.

Dzisiaj przed dawnym ogródkiem Mai stoi tablica z informacjami na temat jej życia i twórczości. Po różach nie ma jednak śladu.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.