Most

I CZARNY WIATR

Na moście wszystko liczy się w milionach.
– Wczoraj złowiłem dwadzieścia milionów, tylko
w sardynkach.
– Trzy miliony za najpiękniejsze zdjęcie w twoim
życiu.
– Dwie herbaty! – Pół miliona proszę – Dziękuję.
– Stoję tu od samego rana, cztery miliony, kiedy wreszcie
pojawią się na tym moście jakieś pieniądze!
– Prawdziwe Chanel, pięć milionów!
Wysoki głos sprzedawczyni losów niesie się po pasażu
handlowym:
– Kto skusi się na sto miliardów? Kto?
Wystawę za jej plecami wypełniają pistolety: Zeus,
Super, Kral 2005, Magnum, Blue Compact; nie można
zapomnieć o pistoletach damskich: eleganckim Geax
i Class-mini.
Już za dziesięć wpłat po dwadzieścia pięć
milionów można mieć w torebce władzę nad życiem
i śmiercią.
Most oferuje wszystko, czego człowiekowi potrzeba:
grzebienie, sandały zdrowotne, papierosy, tańczące
laleczki, torebki od Gucciego i zegarki Rolex – tylko

za dwadzieścia milionów, nokie niewiadomego pochodzenia,
parasolki z nadrukiem bujnych łąk kwiatowych,
pędzle do golenia, prezerwatywy i szaro-zielone,
plastikowe
figurki czołgających się żołnierzy piechoty, którzy
co dziesięć sekund oddają serię z karabinu. Jeden milion
to jakieś pół euro, stary pieniądz, taki gulden zeszłego
stulecia. Ale most ma własny kurs. A rybę dostajesz dodatkowo
za darmo, prezent od mostu. Z poręczy zawsze
zwisają wędki.
Dzisiaj jest dzień tłustych sardynek. W niewytłumaczalny
sposób pod mostem znalazły się nagle wielkie
ławice – w przyszłym tygodniu będzie tu można znowu
złowić tylko parę chudych rybek. Jakaś rezolutna pani
wyławia rybę za rybą, statki wycieczkowe i zardzewiałe
barki dudnią, przepływając pod mostem, a chodnik trzęsie
się od przejeżdżających tramwajów. Pani pracowała
dawniej jako pielęgniarka, przeszła na emeryturę, a teraz
pracuje w handlu komputerami. Już od dziesięciu lat tak
łowi, w ciągu paru godzin wyławia dosyć ryb na obiad
dla całej swojej rodziny.
– Dla mnie to rodzaj medytacji – zapala papierosa
i podaje mi wędkę. – Spróbuj, to rozluźnia.
W oddali przesuwają się tankowce, czerwone masowce
płynące z Krymu do Europy i białe, amerykańskie statki
pasażerskie.
Tak jak w innych okolicach istnieje tuzin słów oznaczających
śnieg lub mgłę, to miasto zna prawie trzydzieści
rodzajów wiatru. Rybacy nadali im nazwy. Jeśli
z zachodu nadchodzi Przyjemny Sztorm, Sztorm Kosów
lub Sztorm Kukułek, to wiosna będzie łagodna i sucha.

Wiatry
wschodnie przynoszące Rybi Sztorm i poranną
mgłę dają ochłodzenie w czasie letnich upałów i deszcze
o każdej porze roku. Boreasz, wiatr z północnego wschodu,
zasypuje miasto śniegiem w zimie.
Teraz wszyscy czekają na wiosenne burze: Sztormy
Jaskółek i Łabędzi. Miasto przygotowuje już kampanię
turystyczną. Posadzono trzy miliony tulipanów. Są wszędzie,
gdzie tylko spojrzeć, nawet na wieżach służących
do podnoszenia mostu chwieją się na zimnie wielkie
czerwone i żółte tulipany z plastiku.
Jednak na razie pogodę określa Morze Czarne, wieje
Czarny Wiatr i deszcze padają z determinacją. Wędkarze
opatuleni są w plastik, płótno żaglowe i używane torby
po nawozach sztucznych. Promy suną w szarości w tę
i z powrotem, mewy przecinają powietrze, lśniące czarne
parasole podrygują, sunąc po moście. Drugi brzeg spowity
jest białą zasłoną. Na Nabrzeżu Północnym startują
ciężkie silniki statków: „Prof. dr Aykut Barka” i „Mehmet
Akif Ersoy”. Z kominów buchają tłuste kłęby czarnego
dymu, statki biorą energiczny zakręt i szybko odpływają.
Na ekranach telewizyjnych w kawiarniach galerii pod
mostem przez cały dzień pływają w kółko kolorowe rybki
z rafy koralowej. To jedyne towarzystwo dzisiaj.
Wszyscy chowają się w tunelach przed i za mostem. Od
strony starego miasta dochodzi jak zawsze woń smażonych
ryb, tylko żadnego klienta nie widać. Mali sprzedawcy
papierosów, których od nicnierobienia rozpiera
nadmiar energii, dokazują cały poranek. Każdy przechodzący
cudzoziemiec i niedorajda obdarowany zostaje

dowcipem. Sprzedawca perfum przytulił się do muru
w zaciszu wystającej rynny. To taki facet, od którego zwykle
najlepiej trzymać się z daleka, w za dużej marynarce,
z kieszeniami wypchanymi podróbkami markowego
towaru. Jednak dzisiaj przypadkowo wdajesz się z nim
w rozmowę, bo pada, a i tak nie ma nic do roboty.
Opowiada o swojej wiosce, pewnie zawsze o niej
opowiada.
– Przylepiona do zbocza góry, dwanaście chat, kozy,
owce, parę poletek ziemniaków, fasola dla armii, czasem
pomidory dla miasta. Ledwo mogliśmy się utrzymać.
Kiedy miał siedem lat, musiał już pracować: paść owce
w lecie, zbierać drewno na opał aż do pierwszych opadów
śniegu.
– Zabawek nie znaliśmy, bawiliśmy się kamieniami.
Teraz jego wioska nie istnieje, wszystkie rodziny wyprowadziły
się, zniknęła nawet z urzędowych statystyk.
Rodziny były zbyt duże, w jednej chacie mieszkało czasem
dziesięć, piętnaście osób. Tylu gęb wioska nie była
w stanie wyżywić.
– Nigdy nie zapomnę pewnej zimowej nocy, kiedy
napadło na nas stado wilków, rozszarpały chyba ze dwadzieścia
owiec. Potem wszyscy się wynieśli, co mieliśmy
robić?
Sprzedawca nie wie, co się dzieje z tymi dwunastoma
rodzinami, większość pojechała do Europy, ktoś nawet do
Holandii. On sam pracował dorywczo w mieście: w strzelnicy
na jarmarku, w restauracji, u fryzjera. Sprzedawał
wodę, owoce, ryby, skarpetki i zegarki. Ożenił się, rozwiódł,
mieszka w wynajętym pokoju i żyje dla rzadkich

niedzielnych spotkań z synem, kiedy przez parę godzin
może z nim pospacerować po mieście. Most to jego los,
nic nie można na to poradzić.
– Moja rodzina nie mogła płacić ani za szkołę, ani za
studia, biedni byli, taka jest prawda. Ledwo mogę się
utrzymać. A i to tylko dlatego, że jestem sam.
Nocą nadal żyje w liczącej dwanaście chat wiosce, intensywniej
niż dawniej. Słyszy odgłosy poranka – ptaki,
owce, wiatr, rzekę. Trawa szumi pod stopami, a on bawi
się kamieniami. Jak przemoknięty kot, czeka, aż deszcz
przestanie padać, bo prognoza pogody przepowiada, że
jutro będzie sypać śnieg.

Most można łatwo dostrzec z lotu ptaka. Lecisz nad miastem,
nad tymi dziesięcioma milionami dusz stłoczonych
w falujących na wzgórzach willach i blokach, nad
morzami i zatokami przecinającymi miasto, nad mostami
wiszącymi między Europą i Azją, którymi zderzak
w zderzak suną konwoje transportowe, nad dziesiątkami
statków od wieków rdzewiejących w portach, nad
zrujnowanymi bastionami i murami miejskimi dawnego
Imperium, nad Błękitnym Meczetem, nad którym
zawsze szybują białe ptaki wyraźnie odcinające się na
tle wieczornego nieba. I nagle twój wzrok nieuchronnie
napotyka most.
Można też trafić nań przez przypadek. Idąc w dół wąskimi
uliczkami wzdłuż bazaru, wzdłuż kramów z oliwkami,
serami; stołów uginających się pod przetworami
z owoców i słojami miodu; wzdłuż sklepików z artykułami

żelaznymi, piłami, kuchenkami i czajnikami; mężczyzn,
którzy z godnością usadowili się za kartonami z długopisami,
papierem i chusteczkami z ligniny; wzdłuż rzeźników
z kiełbasami, żołądkami i głowami owiec; wzdłuż
sprzedawców losów i szczęścia. Lub spacerując po nabrzeżu
promów, wmieszać się w niekończący się tłum
falujący w kierunku miasta: biznesmeni, tragarze, urzędniczki,
chłopki, cała parada aktówek i powycieranych
marynarek; torować sobie drogę poprzez warkot motorów,
krzyki handlarzy, wśród idących szybkim krokiem
dziewczyn. Światło codziennie inaczej odbija się od ruchliwej
wody, mewy krzyczą i nagle zza rogu, za kioskami
i schodami, wyłania się most.
Właściwie most wcale nie jest ładny. Betonowa konstrukcja,
długa na ponad pół kilometra, szeroka na cztery
pasma jezdni i linię tramwajową. Pośrodku wznosi się instalacja
do podnoszenia mostu, a wokół podjazdów i pod
nimi znajdują się tunele i galerie handlowe. W centralnej
części mostu powierzchnia drogi unosi się stopniowo
do góry i małe statki mogą z łatwością przepłynąć pod
nim na drugą stronę. Pod mostem, tuż nad wodą, ciągnie
się długi rząd restauracji i herbaciarni. Spacer dołem
jest o wiele przyjemniejszy, przytulnie tu. Tyle że przy
dźwigach trzeba wejść parę schodów do góry, a potem
z powrotem na dół. I nie widać przestrzeni, morza, jesiennych
mgieł, delfinów pojawiających się czasami daleko
na falach.
Most wznosi się nad szerokim ujściem rzeki, łącząc
dwie najstarsze dzielnice miasta, a zarazem jakby jego
dwa oblicza: południowe, konserwatywne, zwrócone

na Wschód, i północne, z liczącymi wiele stuleci ambasadami
i pałacami kupców, przesiąknięte mentalnością
Zachodu i lekkością nowoczesnego życia.
Popularny kronikarz miasta – spotkamy ich więcej na
stronach tej książki – porównał natłok domów obu dzielnic
do „szeroko rozpostartych skrzydeł małego ptaka
o smukłym tułowiu”. Ten opis jest aktualny i dzisiaj. Most
jest tym tułowiem między dwoma ogromnymi skrzydłami.
„Most jest mały, maleńki, smukły, ale jeśli go usunąć,
to te olbrzymie skrzydła po obu stronach załamią się, nie
będą mogły się poruszać, unieść w powietrze”.
Bez mostu nie byłoby miasta. Most też jest właściwie
miastem, chociaż nie można się pomylić, bo most to nie
miasto, a miasto to nie kraj. Most ma przede wszystkim
własną osobowość i na tym poprzestańmy.
(...)